Jak zachwyca? Język polski po godzinach

Językotwórstwo nie jest niczym nowym w kulturze ludzkiej. Rozważania na temat tworzenia języków znane są już w starożytności. Wciąż też w ludzkości trwa pragnienie porozumienia i komunikacji bez przeszkód. Zastanawiano się, dlaczego jest tak wiele języków w jednym gatunku ludzkim. Pokłosiem tych rozmyślań jest m.in. historia o wieży Babel. Zaczęło się od rozważań, a skończyło na powstaniu wielu języków sztucznych. Pojawia się więc seria pytań o te języki, na które mało kto szuka odpowiedzi, a które mimo to warto zadać i warto się nad odpowiedziami na nie zastanowić.

Ach, ta lista lektur… Każda w niej zmiana budzi emocje. A jeśli dokonuje jej lubiany/nielubiany minister, to już w ogóle. Nie będę oceniała tych zmian. Chciałabym jednak pokazać, skąd w ogóle wzięła się lista lektur, co czytały dzieci w szkołach kiedyś, dlaczego takie, a nie inne lektury. Taka perspektywa może pomóc nam oswoić się z myślą, że lista lektur (nie mylić z kanonem literatury) zmienną bywa i taki już jej los, a ważniejsze jest zupełnie co innego…

Kilka lat temu ukazała się książka Nicholasa Carra Płytkie myślenie. Jak internet wpływa na nasz mózg. Została ona sprowadzona do  konkluzji „nowe media ogłupiają”. Książka aż tak jednoznaczna nie jest,  ale fakt, pokazuje dużo negatywnego wpływu internetu m.in. na nasz  sposób czytania. Mało kto podważa stwierdzenia, że nie umiemy już czytać  długich tekstów, że skanujemy, że nie potrafimy się skupić na słowie  pisanym, a to wszystko ma być winą właśnie internetowego czytania. Ale czy rzeczywiście internet to samo zło i przeszkadza nam w czytaniu i w ogóle w myśleniu? W tym odcinku próbuję na te pytania znaleźć odpowiedź.

Autorzy lubią być czytani. Lubią też, jeśli im się wierzy i myśli tak samo jak oni. (To zresztą pragnienie nie tylko autorów tekstów, ale każdego człowieka). Przy tworzeniu książek, artykułów, postów sięgają więc po różne narzędzia, by tekst uwiarygodnić w oczach czytelnika. Warto od czasu do czasu podejrzeć warsztat pisarski i spojrzeć bliżej na proces powstawania tekstu oraz tego, jak oddziałuje na czytelnika. Przy czym wszystkie wymienione niżej narzędzia mogą też wywołać odwrotny skutek – brak wiary w postawione tezy. Dlatego wzięłam na warsztat analityczny tekst z pewnego bloga popularnonaukowego (który cenię mimo wszystko) i przyglądam się, co zrobił autor, żebyśmy uwierzyli w to, co napisał.

Bywa i tak, że zupełnie nie zdajemy sobie sprawy z tego, że literatura ma ogromny wpływ na to, jak widzimy rzeczywistość. I to nie tylko na ogólny ogląd świata, ale również na fakty i ich interpretację. Nie wierzysz? Rzucę Ci kilka przykładów: Makbet, Wanda co Niemca nie chciała, Jaś i Małgosia, Opus Dei, Słowianie. O tym, jak tekst literacki, ale nie tylko, potrafi zmienić nasze postrzeganie faktów historycznych, opowiadam w tym odcinku.

Bardzo często, kiedy ktoś narzeka albo na stan czytelnictwa w  Polsce, albo na zestaw lektur w szkole (przy czym obie te rzeczy są ze  sobą łączone), przywołuje się przykład nowel pozytywistycznych, a zwłaszcza Antka lub Janka Muzykanta, jako tych tekstów, które zniechęcają do czytania w ogóle. W tej lekcji chcę pokazać, że można tam odnaleźć wiele współczesnych problemów. A same nowele to doskonały przyczynek do tego, żeby zacząć rozmawiać o altmedzie w leczeniu dzieci, przemocy wobec dzieci, nierównych szansach, narzucaniu drogi życiowej.

Intonacja i wymowa to kolejne elementy składające się na to, w jaki sposób mówimy. O intonacji mówi się najmniej, a to ona sprawia, że zasypiamy na wykładzie albo wręcz przeciwnie, skupiamy się na tym, co mówi dana osoba. Wymowa to z kolei kolejny temat, który wzbudza wiele emocji w internecie i poza nim. Warto wiedzieć, że są różne stopnie normy wymawianiowej i wcale nie znaczy, że powinniśmy mówić cały czas w normie wzorcowej - norma potoczna i nieformalna też są potrzebne. O tym wszystkim dowiesz się z lekcji 6.

Zapraszam na lekcję 5 podcastu Jak zachwyca? Lekcje polskiego po godzinach, w której na części pierwsze rozbieram akcent. A jest ona (ta lekcja) pierwszą z trzech w cyklu "W jaki sposób mówimy". Warto wyjrzeć poza przezroczystą bańkę języka używanego na co dzień i spojrzeć na niego tak, jak patrzymy na języki obce. Okazuje się wówczas, że język polski jest niezwykle fascynujący. Weźmy taki akcent. To taka cecha języka, którą przyswajamy w sposób nieświadomy. Dzieci słuchają melodii języka i powtarzają. Dopiero w szkole dowiadują się o jakimś akcencie paroksytonicznym, wyjątkach itp.Gdy zaczynamy się bliżej przyglądać akcentowi, okazuje się on być całkiem interesującym tematem. W dodatku takim, który ciągle zajmuje badaczy języka.

W lekcji 4 postanowiłam zrobić terapię Anieli Dulskiej i pozostałym członkom jej rodziny. A raczej nie terapię, a zabawić się w psychologa lub psychiatrę i postawić diagnozę. Kiedy mówimy o tym dramacie Zapolskiej, zazwyczaj przychodzą nam na myśl określenia "podwójna moralność", "obłuda", "hipokryzja". A ja postanowiłam przyjrzeć się rodzinie Dulskich i sprawdzić, co rzeczywiście jest z nimi nie tak. Bo że jest, to mamy pewność. Drugie pytanie, które krążyło mi po głowie, dotyczyło tego, co my, dzisiaj w XXI wieku, możemy wynieść dla siebie z tego dramatu. Pozostawanie na etapie "ale obłudni ci mieszczanie" szkodzi tekstowi Zapolskiej.

Panuje przekonanie, że polszczyzna jest uboga w słownictwo jeśli chodzi o język intymny. W tzw. dirty talk (po polsku byłaby to chyba „sprośna gadka”) jesteśmy zdani na wulgaryzmy, pojęcia medyczne lub infantylne określenia. Słychać zachwyty nad językiem francuskim czy włoskim, które operują wieloma pięknymi zwrotami erotycznymi. Jak to zwykle bywa, wszystko to prawda i nieprawda jednocześnie, albo, jak mówią niektórzy, „to zależy”. Na przykładach z literatury, i nie tylko, pokazuję, jak to rzeczywiście wygląda w języku.

Zapraszam na lekcję drugą. Tym razem o czymś, co stanowi sens szkolnej analizy lektur. Po co właściwie to robiliśmy? Bo wypada znać klasykę polskie literatury? To też. Ale przede wszystkim mieliśmy się nauczyć krytycznego, czyli świadomego czytania. Czy się nauczyliśmy? To inna sprawa. Pokazuję więc: - do czego jest nam potrzebne świadome czytanie, - jak to robić, - jak umiejętność krytycznego czytania pomaga nam odnaleźć się w świecie, w którym fake newsy i modne bzdury są stawiane na równi z naukowymi opiniami i faktami. Jeśli chcesz przeczytać to, o czym mówiłam, sprawdzić książki, o których  wspominałam na końcu, zajrzyj do artykułów, na podstawie których  powstał ten odcinek na www.jakzachwyca.wiankislow.pl

W lekcji tej przyglądam się jednej z najlepszych polskich powieści z  perspektywy Izabeli. Szukam jej głosu i zastanawiam się, czy to  rzeczywiście "zła kobieta była" oraz czy Wokulski był prekursorem  współczesnego pojmowania małżeństwa.

Pierwsza lekcja z serii podcastów o literaturze, języku i kulturze polskiej z dorosłej perspektywy. Dlaczego warto czytać klasykę literatury? Dlaczego warto interesować się, jak działa nasz język? Dlaczego warto słuchać tego podcastu?