O Auschwitz

Celem alianckich nalotów nigdy nie stały się komory gazowe i krematoria obozu Auschwitz II-Birkenau, pomimo informacji przekazywanych zarówno przez polski ruch oporu, jak i np. uciekinierów z obozu. Kilkakrotnie natomiast lotnictwo amerykańskie dokonało nalotów na instalacje petrochemiczne fabryki IG Farben, znajdującej się w odległości siedmiu kilometrów od głównego obozu Auschwitz. 

O kwestii bombardowania obozu opowiada dr Piotr Setkiewicz, kierownik centrum badań Muzeum Auschwitz.

Jednymi ze świadków zbrodni popełnianych w obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz byli brytyjscy jeńcy wojenni, którzy zostali zmuszeni do pracy przy budowie fabryki koncernu IG Farbenindustrie. Plac budowy znajdował się w bezpośrednim sąsiedztwie obozu Auschwitz III-Monowitz i kilka kilometrów od obozu macierzystego Auschwitz I. Jeńcy brytyjscy zatrudniani byli także w kopalniach w Libiążu i Jaworznie, gdzie później powstały podobozy KL Auschwitz. O historii brytyjskich jeńców w pobliżu obozu Auschwitz opowiada dr Piotr Setkiewicz, kierownik Centrum Badań Muzeum.

27 stycznia 1945 r. wojska Armii Czerwonej wyzwoliły ponad 7 tysięcy więźniów Auschwitz. Zakończyła się trwająca 1689 dni historia tego obozu koncentracyjnego i zagłady. O tym, jak wyglądały ostatnie dni Auschwitz, i co stało się zaraz po wyzwoleniu opowiada dr Jacek Lachendro z Centrum Badań Muzeum.

Więcej o ewakuacji, likwidacji i wyzwoleniu obozu: http://lekcja.auschwitz.org/11_wyzwolenie/

W drugiej połowie 1944 roku, w związku z sukcesami Armii Czerwonej i przybliżeniem się linii frontu do Auschwitz, władze SS wywiozły do obozów w głębi Rzeszy około 65 tys. więźniów oraz rozpoczęły zacieranie śladów popełnionych zbrodni. O ostatnim okresie funkcjonowania obozu Auschwitz opowiada dr. Jacek Lachendro z Centrum Badań Muzeum.

Lekcja internetowa o likwidacji, ewakuacji i wyzwoleniu obozu: http://lekcja.auschwitz.org/11_wyzwolenie/

Grafika: Mieczysław Kościelniak, palenie dokumentów

Po rozpoczęciu przez Niemcy wojny ze Związkiem Sowieckim w czerwcu 1941 r. Heinrich Himmler wydał rozkaz utworzenia wokół terenów okupowanego Zamościa „niemieckiego obszaru osiedleńczego”. Ludność zamieszkującą Zamojszczyznę planowano wysiedlić, a w jej miejsce przenieść osiedleńców niemieckich.

Obszar ten został wybrany ze względu na swój rolniczy charakter. Składało się na niego pięć miast i 696 wsi.

Ludność wysiedloną kierowano do obozów przejściowych, gdzie była poddawana badaniom rasowym. Osoby, które wg niemieckich kryteriów nie były „wartościowe rasowo” planowano wywozić do obozów koncentracyjnych. Do Auschwitz spośród nich deportowano w trzech transportach łącznie 1301 osób, w tym, co najmniej 162 dzieci.

O czystkach etnicznych prowadzonych przez Niemców na Zamojszczyźnie, a także o losie mieszkańców tego regionu deportowanych do Auschwitz opowiada dr Wanda Witek-Malicka z Centrum Badań Miejsca Pamięci Auschwitz.

---

Nasza lekcja internetowa na ten temat: https://lekcja.auschwitz.org/dep_zam_PL/

Orkiestra obozowa pierwszy raz zagrała w niemieckim obozie Auschwitz na początku stycznia 1941 r. Początkowo było w niej siedmiu muzyków, ale zespół bardzo szybko się rozrastał. Głównym zadaniem orkiestry było granie wojskowych marszy i nadawanie rytmu, w którym więźniowie maszerowali wychodząc do pracy i wracając do obozu. Orkiestra dawała także koncerty dla załogi SS jak i więźniów. W późniejszym okresie powstały orkiestry w obozach męskim i żeńskim w Auschwitz II-Birkenau, a także w niektórych podobozach. O historii orkiestr w Auschwitz opowiada dr Jacek Lachendro z Centrum Badań Miejsca Pamięci.

Mogłoby się wydawać, że o historii takich miejsc, jak Auschwitz wiemy już wszystko, bowiem minęło już kilkadziesiąt lat od tamtych wydarzeń i mamy dostęp do bardzo wielu dokumentów i tysięcy relacji świadków. Jednak nie jest to prawda. Cały czas bowiem poznajemy nowe fakty dotyczące historii obozu, o czym opowiada w naszym podcaście dr Piotr Setkiewicz, kierownik Centrum Badań Miejsca Pamięci.

Archiwum Miejsca Pamięci Auschwitz gromadzi, przechowuje i udostępnia archiwalia związane głównie z historią niemieckiego obozu Auschwitz.

W zbiorach gromadzone są oryginalne niemieckie dokumenty obozowe, kopie dokumentów otrzymane z innych instytucji w kraju i za granicą, materiały źródłowe powstałe po wojnie (wspomnienia, relacje ocalałych, materiały procesowe dotyczące zbrodniarzy nazistowskich itp.), fotografie, mikrofilmy, negatywy, filmy dokumentalne, opracowania, recenzje, referaty, a także scenariusze wystaw i filmów.

O pracy tej części Muzeum opowiada dr Wojciech Płosa, kierownik Archiwum.

7 października 1944 r. w obozie Auschwitz II-Birkenau doszło do buntu w Sonderkommando, specjalnej grupie roboczej, składającej się głównie z żydowskich więźniów, których Niemcy zmuszali do pracy w komorach gazowych, przy dołach spaleniskowych i w krematoriach. O tym, jak wyglądał ruch oporu wewnątrz Sonderkommando oraz o samym buncie opowiada dr Igor Bartosik z Centrum Badań Miejsca Pamięci Auschwitz.

Na zdjęciu: komora gazowa i krematorium IV w Auschwitz podpalone przez więźniów Sonderkommando podczas buntu.

Przez cały okres istnienia obozu Auschwitz przewinęło się przezeń − jako członkowie załogi − ok. 8100-8200 esesmanów. W naszym podcaście dr Piotr Setkiewicz, kierownik Centrum Badań Muzeum, opowiada o różnych aspektach funkcjonowania załogi SS w kompleksie obozowym Auschwitz, jej strukturze organizacyjnej i codziennej pracy przy zarządzaniu, funkcjonowaniu i izolacji obozu.

Polecamy także lekcję internetową na ten temat: http://lekcja.auschwitz.org/2021-zaloga-pl/

Na tysiącach zachowanych fotografiach rejestracyjnych więźniów Auschwitz zobaczyć można twarze mężczyzn i kobiet osadzonych w obozie. 

O historii tych zdjęć opowiada dr Wojciech Płosa, kierownik Archiwum Miejsca Pamięci.

Obóz koncentracyjny Auschwitz posiadał blisko 50 podobozów. Największe miały rozbudowaną strukturę administracyjną, oddzielne baraki szpitalne, łaźnie, a nawet małe krematoria, w mniejszych natomiast więźniów zamykano na noc w salach lub piwnicach; nie było tam ogrodzenia i wież wartowniczych, a żywność dowożono z obozu głównego. Większość więźniów zatrudniano przy pracy w przemyśle zbrojeniowym, wydobywczym i w rolnictwie. Na początku 1945 r. przebywało w nich więcej więźniów i więźniarek (35 tysięcy) niż w obozach Auschwitz I i Birkenau razem wziętych (31 tysięcy).

O historii podobozów Auschwitz opowiada dr Piotr Setkiewicz, kierownik Centrum Badań Miejsca Pamięci.

(na zdjęciu: podobóz w Trzebini)

Działalność Świadków Jehowy została zakazana na terenie Trzeciej Rzeszy w 1933 r. z powodu wyznawanych przez nich zasad religijnych i pacyfistycznych poglądów, a także międzynarodowych powiązań tej organizacji.

O historii i o losach ok. 400 Świadków Jehowy w obozie Auschwitz opowiada Teresa Wontor-Cichy z Centrum Badań Miejsca Pamięci.

---

Na zdjęciu:
Marta Proppe, niemiecka Świadek Jehowy urodzona 26 grudnia 1899 r.
W #Auschwitz od 12 listopada 1942 r. Nr 24418
Została przeniesiona do KL Gross-Rosen. Przeżyła. 

Historycy Miejsca Pamięci szacują dziś, że w obozie Auschwitz Niemcy zamordowali ok. 1,1 miliona spośród 1,3 miliona deportowanych osób.

O historii badań nad liczbą ofiar Auschwitz opowiada dr Piotr Setkiewicz, kierownik Centrum Badań Muzeum.

Los dzieci zarejestrowanych w obozie Auschwitz jako więźniowie w zasadzie nie różnił się od losu więźniów dorosłych. Tak samo jak dorośli cierpieli głód, zimno, byli wykorzystywani jako siła robocza, byli karani, uśmiercani, byli obiektem zbrodniczych eksperymentów prowadzonych przez lekarzy SS.

O obozie Auschwitz oczami dziecka opowiada dr Wanda Witek-Malicka z Centrum Badań Miejsca Pamięci.

---

Polecamy także odcinek podcastu poświęcony historii dzieci w obozie Auschwitz: https://anchor.fm/miejsce-pamieci-auschwitz/episodes/O-Auschwitz-odc--8-Los-dzieci-w-Auschwitz-e16t4l6

Dwa niezwykle ważne czynniki wyniszczenia więźniów w Auschwitz to głód i niezwykle ciężka, niewolnicza praca. O tym aspekcie funkcjonowania obozu opowiada dr Jacek Lachendro z Centrum Badań Miejsca Pamięci Auschwitz.

---

Zachęcamy także do wysłuchania podcastu poświęconego warunkom sanitarnym, mieszkaniowym i odzieży w obozie: https://anchor.fm/miejsce-pamieci-auschwitz/episodes/O-Auschwitz-odc--10-Warunki-mieszkaniowe--sanitarne-i-odzie-e18dbrc

Jednym z najmroczniejszych rozdziałów historii Auschwitz są niewątpliwie losy Sonderkommando - grupy więźniów, głównie Żydów, zmuszonych przez Niemców do pracy w komorach gazowych i krematoriach obozu.

Więźniowie należący do grupy roboczej skierowanej do pracy przy obsłudze miejsc zagłady nie mogli ani odmówić jej wykonywania, ani zostać skierowanymi do innych zajęć na terenie obozu. Ewentualny opór przed wykonywaniem poleceń SS skutkował natychmiastowym rozstrzelaniem.

O losach więźniów w Sonderkommando opowiada dr Igor Bartosik z Centrum Badań Miejsca Pamięci.

---

Polecamy też podcast o pierwszym krematorium i początkach Sonderkommando w Auschwitz: https://anchor.fm/miejsce-pamieci-auschwitz/episodes/O-Auschwitz-odc--6-Pierwsze-krematorium-i-pocztki-Sonderkommando-w-obozie-Auschwitz-e14rn7j

W obozie Auschwitz - w czasie całego jego istnienia - zarejestrowano nieco ponad 400 tysięcy więźniów - w tym 131 tysięcy kobiet. Dwie największe grupy zarejestrowanych więźniów to Żydzi - ok. 200 tysięcy osób - oraz Polacy, ok. 140 tysięcy.

Na początku, ze względu na to, iż Niemcy utworzyli obóz wiosną 1940 r. z myślą o przedstawicielach polskiego ruchu oporu i inteligencji, wśród więźniów dominowali Polacy. Ta sytuacja zaczęła zmieniać się od marca 1942 r., kiedy rozpoczęły się masowe deportacje Żydów do Auschwitz na zagładę.

O sytuacji polskich i żydowskich więźniów obozu mówi dr Piotr Setkiewicz, szef Centrum Badań Miejsca Pamięci Auschwitz.

Pojęcie „sportu” w obozie Auschwitz zostało wypaczone poprzez używanie tego określenia do stosowanych na masową skalę wycieńczających ćwiczeń połączonych z musztrą i śpiewem. Ta forma sportu, określana po wojnie jako pseudo sport, była zwykle sposobem wymuszenia dyscypliny i karania więźniów.

Jednak do obozu Auschwitz Niemcy deportowali także przedwojennych sportowców, ludzi, którzy byli olimpijczykami, czy mistrzami w swoich krajach. Niektórzy więźniowie mieli możliwość uprawianie sportu. Były to zapasy i boks, a także gry zespołowe, przede wszystkim piłka nożna, siatkówka i koszykówka. Popularne wśród więźniów były również sporty umysłowe, przede wszystkim szachy, ale również gry karciane.

O sporcie i sportowcach w Auschwitz opowiada Renata Koszyk, edukatorka Miejsca Pamięci, kuratorka wystawy poświęconej tej tematyce.

Stworzone przez władze SS fatalne warunki egzystencji w blokach i barakach we wszystkich częściach kompleksu obozowego Auschwitz, a także koszmarne warunki sanitarne przyczyniały się do wyniszczenia i śmierci wielu więźniów. Negatywny wpływ na kondycję i zdrowie osadzonych w obozie miała również odzież, całkowicie nieodpowiednia do warunków pogodowych.

O warunkach mieszkaniowych, sanitarnych oraz o obozowej odzieży w rozmowie z Agnieszką Juskowiak Sawicką opowiada dr Jacek Lachendro z Centrum Badań Miejsca Pamięci Auschwitz. 

Obóz Auschwitz III-Monowitz powstał w październiku 1942 r. na terenie wysiedlonej i zburzonej polskiej wsi Monowice, w odległości 6 km od Auschwitz I, w związku z budową przez niemiecki koncern IG Farbenindustrie zakładu produkcji syntetycznego kauczuku i paliw Buna-Werke.

O historii trzeciej części kompleksu Auschwitz opowiada dr Piotr Setkiewicz, kierownik Centrum Badań Miejsca Pamięci.

O roli niemieckiego  IG Farbenindustrie w rozbudowie obozu Auschwitz oraz o tym, dlaczego w marcu 1942 r. ten obóz koncentracyjny stał się jednocześnie ośrodkiem zagłady Żydów, opowiadamy w naszym innym podcaście: https://anchor.fm/miejsce-pamieci-auschwitz/episodes/O-Auschwitz-odc--4-Transformacja-obozu-koncentracyjnego-Auschwitz-w-orodek-zagady-e13baje

Wśród co najmniej 1,3 mln osób deportowanych do niemieckiego nazistowskiego obozu Auschwitz w okresie prawie pięcioletniego jego funkcjonowania, znajdowało się ok. 232 tys. dzieci do piętnastego roku życia oraz młodzież w wieku poniżej 18 lat. Liczba ta obejmuje ok. 216 tys. dzieci i młodocianych pochodzenia żydowskiego, 11 tys. romskiego, co najmniej 3 tys. polskiego oraz ponad tysiąc dzieci narodowości białoruskiej, rosyjskiej, ukraińskiej oraz innych. W pierwszych latach istnienia obozu Auschwitz liczba dzieci zarejestrowanych jako więźniowie była niewielka, stopniowo jednak wzrastała, osiągając najwyższy stan w drugiej połowie 1944 roku.

O dzieciach w Auschwitz opowiada dr Wanda Witek-Malicka z Centrum Badań Miejsca Pamięci Auschwitz.

Co najmniej 23 tys. Sinti i Romów - w tym 11 tys. dzieci - zostało deportowanych przez nazistowskie Niemcy do obozu Auschwitz. Po Żydach i Polakach są oni trzecią co do wielkości grupą ofiar obozu.

Zdecydowana większość z nich straciła życie w wyniku głodu, brutalnego traktowania, pseudomedycznych eksperymentów lub została zamordowana w komorach gazowych. Według dokumentacji ponad 91 proc. deportowanych do Auschwitz Romów zostało zamordowanych w obozie.

O losach Romów i Sinti w obozie Auschwitz z Teresą Wontor-Cichy z Centrum Badań Miejsca Pamięci rozmawia Monika Pastuszka-Nędza.

Od początku istnienia niemieckiego obozu Auschwitz ciała zamordowanych więźniów były spalane. Pierwsze krematorium na terenie obozu uruchomiono w sierpniu 1940 roku i musieli w nim oczywiście pracować więźniowie obozu. Sytuacja tej szczególnej grupy roboczej zmieniła się, kiedy w obozie rozpoczęto mordowanie ludzi w komorach gazowych – powstało wówczas Sonderkommando. O początkach tej grupy roboczej Paweł Sawicki rozmawia z dr. Igorem Bartosikiem z Centrum Badań Miejsca Pamięci.

Szczególnie drastycznym przykładem sprzeniewierzenia się etyce lekarskiej jest udział wielu niemieckich lekarzy w zbrodniczych eksperymentach pseudomedycznych przeprowadzanych na więźniach obozów koncentracyjnych. O eksperymentach prowadzonych w obozie Auschwitz Paweł Sawicki rozmawia z Teresą Wontor Cichy z Centrum Badań Miejsca Pamięci.

„Auschwitz. Monografia człowieka” to książka autorstwa dyrektora Muzeum Auschwitz dr. Piotra Cywińskiego. To pierwsza tak dogłębna próba wczytania się w wewnętrzny świat ludzi osadzonych w obozie.

Przedmiotem refleksji stały się emocje i dylematy wewnętrzne więźniów niemieckiego obozu, jak również ich strategie obronne pomagające w przetrwaniu w świecie terroru, przemocy, ciągłego odczłowieczenia i upodlenia.

Książka podzielona została na ponad trzydzieści rozdziałów, z których każdy poświęcony został osobnemu tematowi. To m.in. „Początkowy szok”, „Osamotnienie”, „Śmierć” „Głód”, „Koleżeństwo,”, „Empatia”, „Przyzwoitość, „Walka i opór”, „Kultura i nauka”, „Strach” czy „Nadzieja.” Świat ten pomagają zrozumieć cytaty wypowiedzi prawie 450 ocalałych z Auschwitz.

Dla tych, którzy próbują zrozumieć, czym był Auschwitz to niezwykle ważna lektura. O książce "Auschwitz. Monografia człowieka" Paweł Sawicki rozmawia z autorem, Piotrem Cywińskim.

Książkę kupić można w księgarni internetowej Muzeum: http://auschwitz.org/ksiegarniaprodukty/karta-produktu/auschwitz-monografia-czlowieka,328.html#1

Niemcy, planując budowę obozu Auschwitz, zakładali, iż w przyszłości pomieści on ok. 30 tysięcy więźniów. Jeszcze na początku 1941 r. nic nie wskazywało, iż w ciągu kilku następnych miesięcy diametralnie zmienią się zarówno plany dotyczące zatrudnienia oraz liczby więźniów, jak i funkcja samego obozu. W tym podcaście opowiadamy, jaką rolę w rozbudowie obozu odegrał niemiecki koncern chemiczny IG Farbenindustrie, dlaczego powstały obozy Auschwitz II-Birkenau oraz Auschwitz III-Monowitz oraz dlaczego powiększający się obóz koncentracyjny Auschwitz stał się w marcu 1942 r. jednocześnie ośrodkiem zagłady Żydów.

W ostatnich latach można zaobserwować wzrost zainteresowania pisarzy tematyką historii niemieckiego obozu Auschwitz. Akcję swoich książek umieszczają oni w realiach obozowych – z bardzo różnym skutkiem. O tym, czy warto sięgać po te książki, oraz jak odróżnić literaturę wartościową od tej mniej wartościowej, z Wanda Witek-Malicką z Centrum Badań Miejsca Pamięci rozmawia Agnieszka Juskowiak-Sawicka.

Kompleks obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz miał rozbudowaną strukturę organizacyjną, w której istniał również odrębny wydział odpowiedzialny za ochronę zdrowia, zarówno załogi SS, jak i – przynajmniej w teorii – więźniów obozu. O medycynie w obozie z Teresą Wontor-Cichy z Centrum Badań Miejsca Pamięci rozmawia Agnieszka Juskowiak-Sawicka.

Niemiecki obóz koncentracyjny Auschwitz powstawał na początku 1940 r. Został utworzony przez SS w okupowanym Oświęcimiu, na terenach Polski anektowanych przez Trzecią Rzeszę na początku II wojny światowej. O szczegółach procesu decyzyjnego, który doprowadził do utworzenia obozu, a także o tym, kim byli jego pierwsi więźniowie z dr. Piotrem Setkiewiczem, kierownikiem Centrum Badań Muzeum, rozmawia Agnieszka Juskowiak-Sawicka.